Politisk dokument om studentar på bustadmarknaden (2019)

NSO meinar at studentsamskipnadsbustadar er eit godt tiltak for lik tilgang på høgare utdanning,

og ynskjer ein nasjonal dekningsgrad på 20%. Likevel vil studentar bu på privatmarknaden, og det

er viktig for NSO at busituasjonen deira òg bidreg til eit godt studietilvære. Dei aller fleste studentar

leiger bolig i privatmarknaden. Dei flyttar gjerne til ein ny by, og det kan vera krevjande å finne

gode leigemoglegheitar. Det blir eit stort press på marknaden, som kan gjere studentane til ein

svak gruppe som det blir lett for utleigarar å utnytta. Sjølv om det finst mange gode utleigarar, er

det òg mange studentar som har dårlege leigeforhald.

1. Studentar på leigemarknaden

1.1 Buforhald

I dag vert det stilt få krav til kvalitet og sikkerheiten i utleigeboligar, mange opplever

utleigemarknaden som usikker og lite føreseieleg. Bustadar som vert leigd ut skal oppfylle enkle

krav som sikrar leigetakars tryggleik og godkjennast eksternt. NSO ynskjer jamnleg godkjenning av

utleigeboligar, tilsvarande ein form for EU-godkjenning av bil, der boligar som ikkje tilfredsstillar

krav til brannsikring og generelt gode buforhald må utbetreast før utleige. Det skal vera mogleg å

melde inn boligar ein er flytta inn i, slik at disse godkjenningane òg vil bli gjort under mistanke om

avvik. Studentar som melder i frå skal ikkje få kontrakten sin terminert.

1.2 Aktørar

Studentboligstiftingar og andre ikkje-kommersielle aktørar kan vera eit supplement til

studentsamskipnadane sitt tilbod, og kan etter søknad motta statstilskot for å byggje

studentboligar. Leigeprisen hjå slike stiftingar må vera lågare enn marknadspris og overskotet skal

kome studentane til gode. Fleire boligar vil kunne føre til ein prisdempande effekt i den øvrige

private marknaden.

1.3 Tilgjengeligheit

1.3.1 Økonomi

Depositum er ein stor eingongskostnad for studentar som skal etablere seg i sin nye studieby. Her

er ein ofte avhengig av store summar sjølv om ein kjem direkte frå vidaregående. Studentar skal

ikkje måtte vera avhengig av andre for å kunne flytte til studiebyen. For å sørgje for å halde

utdanninga tilgjengeleg må det vera eit tak på kor høgt eit depositum kan vera.

Depositumssummen skal ikkje overstiga tre månader med leige, inkludert forskotsleige. Depositum

skal setjast på ein depositumkonto i leigar sitt namn, og leigar skal ta i mot renter.

1.3.2 Føreseielegheit

Studentar skal gjerne flytte langt, og til ein ukjend bustadmarknad. Med avgrensa tilgang på

studentbustader må ein ut på den private marknaden og aktivt leite. Mange studentar søkjer seg til

forskjellege studiebyar når dei søkjer, spesielt fyrstegangssøkarar. For nokon er det heller ikkje

sikkert ein kjem inn. Dersom ein ikkje veit kva studieby ein kan hamne i, kan det vera vanskeleg å

byrje å leite etter bustad. Denne mangelen på føreseielegheit gjer at ein får ei ulempe dersom ein

ikkje får, eller ynskjer å, bu i studentbustad, og må flytte langt, ved å kome seint til

bustadmarknaden. Studentar må i god tid vita kvar dei skal studera, slik at dei kan sikre seg ein

plass å bu.

Studentar som ikkje finn seg ein stad å bu til studiestart skal likevel ikkje bli hindra frå å byrje på si

høgare utdanning. Difor er det viktig at vertskommunen, utdanningsinstitusjonen og samskipnaden

kan stille med bustadgaranti. Ein garanti om at studentar har ein mellombels stad å bu medan ein

finn seg bolig i studiebyen. Ingen studentar skal mangle tak over hovudet ved studiestart.

1.4 Kunnskap

Kunnskapen rundt eigne rettar og plikter som leigebuar må betrast hjå studentar ved synleggjera

og auke informasjonen til studentane. I dag hamnar mange leigeforhald i retten, for både

komplikasjonar i, og etter leigeforhaldet. Studentane bør ha tilgang til rådgivning og juridisk støtte i

saker knytta til buforholdet deira.

2. Utsiktar for å eige

Dei aller fleste studentar leiger bustad. Slik vil det òg vera i framtida. Samstundes er det viktig å

sikre at studentar ikkje har dårlegere utsikter til å eige eigen bustad i framtida, enn andre unge

vaksne. Ein situasjon der det å studere gjer det vanskelegare å få bustad vil kunne gjere at færre

vel å ta høgare utdanning fordi den personlege kostnaden av å ta høgare utdanning blir for stor. 56

Ein av dei største utfordringane med å kome inn på bustadmarknaden i dag, er kravet om

eigenkapital. Sjølv dei som kan handtere eit bustadlån vil ikkje kunne få lån med mindre dei innfrir

eigenkapitalkravet. Då studenter har svært begrensa moglegheitar til å spare opp pengar

undervegs medan dei studerar, tyder det at dei må bruke fleire år på å spare pengar etter

studietida for å kome inn på bustadmarknaden. Det er ikkje slik at dei fleste som tek høgare

utdanning blir lønnsvinnarar som raskt kan spare opp denne eigenkapitalen.

Difor er det viktig å finne alternative løysingar slik at dei som kan handtere eit bustadlån, kjem inn

på bustadmarknaden, i staden for å bruke den same summen på å leige og spare opp til

eigenkapital.

2.1 Bostøtteordning

Ein har ikkje rett til bostøtteordning dersom inntektsgrunnlaget i husstanden din overstig øvre

grense for inntekter. Det gjeld uansett kor høge utgiftar dine for å bu er. I dag kan ein ikkje få

bostøtteordninga om ein er student. Ordninga med bostøtte må gjerast slik at personar som bur i

same husstand, og/eller er ektefelle med ein student som mottek studiestøtte, likevel kan vera

retta bostøtte. Desse personane må ha rett på individuell behovsprøving.

2.2 Nye løysingar

Ved å byggje bustadar ein kan leige undervegs, for seinare å kjøpe, vil ein vera med på å sikra

unge fyrsterett på bustadar dei per dags dato ikkje har råd til, men som dei på sikt kan få råd til å

kjøpe. Ordninga krev ikkje at ein kjøper bustaden. På same måte kan bustadar der den enkelte eig

bustad saman med bustadutbyggjar. NSO meiner at “Leige til eige”- og “deleige”-ordningar må

vurderast som eit tiltak for å få fleire unge inn på bustadmarknaden. Slike tiltak kan setjast i gong

av offentlege eller private aktørar.

2.3 Senke dørterskelen

Bustadmarknaden er spesielt utfordrande for unge i dei store byane. Høge bustadprisar gjev

behov for hjelp frå foreldre til kjøp av bustad, noko som auker terskelen for å kome inn på

bustadmarkanden og skapar større økonomiske forskjellar. Auka krav til eigenkapital har gjort

situasjonen verre. Krav til 15% eigenkapital ved kjøp av bustad i tillegg til dokumentavgifta på 2,5%

er det reelle kapitalkravet til bustadkjøp 17,5%. Til dømes vil kjøp av ein bustad til 3 millionar

krevje 525 000 kr i tilgjengeleg kapital. Med veksande prisar i marknaden gjer det det vanskeleg å

båe betale leige og spare opp eigenkapital nok, sjølv om ein har stort økonomisk handlingsrom til å

betjene boliglån. For at studentar som leiger skal ha moglegheit til å kome seg ut på

bustadmarknaden bør eigenkapitalkravet senkast.

Dagens ordning er fem gongar inntekta di. På denne måten set dagens lånekriterier klare grenser

for kva ein kan låne. Med ei inntekt på 500.000 i året, vil ein kunne låne 2.5 million til bustadkjøp.

Det er viktig at denne grensa ikkje blir så låg, at den hindrar studentar i å kunne låne pengar og

skaffe seg bustad.

2.4 BSU

For bustadeigarar finst det ei rekke skattefordelar. Dei som ikkje eig bustad har ei ordning som

gjev dei skattefordelar; “Boligsparing for Ungdom”. Hensikta med BSU er å gje unge insentiv til å

spare seg opp eigenkapital for å kome inn på bustadmarknaden. Dagens BSU-ordning bør difor

endrast på to områder.

BSU må kun gjelde for unge som ikkje har kjøpt sin fyrste bustad. På den måten sikrar me at det

er dei som står utanfor bustadmarknaden som får dei skattemessige fordelane av BSU.

Grensene for BSU-ordninga må justerast i takt med bustadmarknaden. Sidan hensikta med BSU

er å kome inn på bustadmarknaden, bør det maksimale sparebeløpet vera eigenkapitalkravet for

ein fyrstegangsleiligheit i Oslo, eller den byen der bustadprisane er høgast.

2.5 Nye bustadar til fyrstegangskjøparar

Fleire bustadaktørar meinar den einaste måten ein kan dempe bustadprisane på er å byggje fleire

bustader. Eit premiss for dette argumentet er at dei nye bustadane som byggjast blir seld til

menneske som skal bu i desse bustadane. Dersom bustadane som byggjast kjøpast av nokon

som driv med utleige av den bustaden, vil det fortsatt vera like få bustadar å få kjøpt.

Difor er det viktig at nye bustadar går til fyrstegangskjøparar. NSO meiner difor at 15 prosent av

nye bustadar skal gå til fyrstegangskjøparar, eller huskjøparar som kun vil eige ein bustad.

2.6 Insentiv ved sekundærbustad

Det er mange fordelar ved å kjøpe sekundærbustad, noko som gjer det vanskelegare for

fyrstegangskjøpere å kome seg inn på bustadmarknaden. Ordningar som er meint for å sikre

investeringar i bustadmarknaden, gjer det ekstra gunstig å drive med bustadspekulasjon.

Regjeringa bør difor evaluera insentiva ved kjøp av sekundærbustad, og omfordele fordelane og

ressursane slik at fyrstegangskjøparar får ein enklare veg inn i bustadmarknaden.